Të nxënit
përfshin përvetësimin, modifikimin dhe përpunimin e njohurive, aftësive,
shprehive, shkathtësive, qëndrimeve dhe sjelljeve të caktuara. Njerëzit nxënë
në forma e mënyra të ndryshme aftësitë njohëse, gjuhësore, motorike, teknike
dhe sociale,
të cilat iu mundësojnë atyre përfshirjen, bashkëveprimin dhe
zhvillimin e tyre individual. Në fëmijëri individi nxë aftësinë për të shkruar,
lexuar, njihet me rregullat e para drejtshkrimore e gramatike, njeh numrat dhe
fiton aftësitë dhe shprehitë bazë matematike, ndërsa gradualisht me rritjen e
moshës dhe viteve të shkollimit fiton njohuri më të thelluara rreth dijeve dhe
aftësohen në kryerjen e veprimtarive në nivele më të ndërlikuara intelektuale
dhe psikomotore, si zgjidhja e problemeve, shkrimi i eseve, ngarja e biçikletës
apo makinës, puna në bashkëpunim me të tjerët në një projekt grupi, etj.
Shoqëria njerëzore
është e interesuar për përvetësimin e dijeve dhe zotërimin e aftësive
profesionale, pasi prej tyre përfitohen të mirat materiale e shpirtërore.
Mirëpo, edhe pse në parim, njerëzit e pranojnë se të nxënit është i rëndësishëm
për jetën e tyre, jo të gjithë ia arrijnë suksesit në zotërimin dhe
përvetësimin e objektivave të dëshiruara.
Ka njerëz që ia arrijnë më shpejt, ka të tjerë që nxënë më me vështirësi
dhe kjo e vë individin në dilema midis arsyeve biologjikë që lidhen me
potencialin intelektual të tij dhe arsyeve mjedisorë që lidhen me edukimin,
marrëdhëniet dhe teknologjinë. Për më tepër nuk është vetëm individi i
përfshirë në këto dilema, por edhe vetë studiuesit pozicionohen në
këndvështrime dhe qëndrime kundërshtuese, pasi edhe ata i shikojnë në pamje dhe
pozicione të ndryshme shkaqet, proceset dhe pasojat e të nxënit.
Në se është proces
sa është i unifikuar me proceset e tjera të edukimit dhe më konkretisht në
kuptimin kontekstual mos vallë gjen shpjegimin brenda konceptit të
mësimdhënies? Atëherë duhet të përqendrohemi te mësuesi dhe fuqizimi i
faktorëve që lidhen me procesin e mësimdhënies dhe edukimin në tërësi. Në se të
nxënit e përfytyrojmë si rezultat të procesit mësimor, atëherë pse duhet të
rropatemi kaq shumë në kërkim të metodave dhe teknologjive, kur fare mirë
vendosim standarde dhe nëpërmjet këtyre standardeve matim të nxënit konkret?
Në një këndvështrim
tjetër: a duhet të përqendrohemi në kuptimin e të nxënit vetëm në atë të nxënë
që ndodh në shkollë, apo do të përfshijmë edhe të nxënit që ndodh gjatë gjithë
jetës, brenda dhe jashtë shkollës?
Në një përqasje
tjetër në se të nxënit është edhe proces edhe rezultat si ndodh ai: si zgjim i
energjive të brendshme mentale nën ndikimin e ngacmuesve të jashtëm mjedisorë,
apo si meritë e gjetjes së faktorëve optimalë të jashtëm dhe mjeshtërisë së
përcjelljes dhe instalimit të standardeve që pasqyrojnë ndryshimet e pritshme.
Siç shihet, kjo analizë na e bën kuptimin mbi të nxënit edhe më kompleks. Për
këtë arsye e kemi të vështirë të gjejmë një përkufizim të përgjithshëm e të
përbashkët për të nxënit që të pranohet prej të gjithë teoricienët, studiuesit
dhe prakticienëve të edukimit (Shuell 1986) Megjithatë, psikologët e edukimit
duke studiuar këto teori, kanë arritur të dallojnë brenda shpjegimeve të tyre tri
fjalë kyç, të cilat mund të përdoren si bazë e artikulimit të një përkufizimi
që pasqyron në një farë mënyre kuptimin për të nxënit. Këto fjalë janë: ndryshim sjelljeje – qëndrueshmëri në kohë
- eksperiencë.
Mbi këto kuota mund
të japim këtë përkufizim: Të nxënit është një
ndryshim i qëndrueshëm i sjelljes në një model të
dhënë, i cili rezultohet prej praktikës ose formave të
tjera të eksperiencës.
Le ta
analizojmë këtë përkufizim më në brendësi.
Kriteri i parë i përkufizimit të të nxënit është ndryshimi i
sjelljes, apo ndryshimi në kapacitetin për t’u sjellë. Njerëzit nxënë,
kur ata bëhen të zotë, të aftë për të bëre diçka të cilën ata nuk mund ta bënin
më parë. Të nxënit përfshin të zhvilluarit e veprimeve të reja ose modifikimin
e atyre ekzistuese. Ne nuk mundemi ta vëzhgojmë drejtpërdrejt procesin e të
nxënit, prandaj ne e konsiderojmë atë më tepër si produkt ose si rezultat. Të
nxënit është vlerësuar mbi bazën e asaj se çfarë njerëzit thonë, shkruajnë dhe
bëjnë. Ai përfshin një kapacitet ndryshimi të sjelljeve edhe në rastet kur
individi nuk është në gjendje t’i demonstrojë në një moment të veçantë për
shkak të harresës, hutimit apo emocioneve të forta.
Kriteri i dytë i qenësishëm në këtë përcaktim është se ndryshimi i
sjelljes (ose kapaciteti për ndryshim) reziston përtej kohës.
Pra të nxënit është një ndryshim i qëndrueshëm i sjelljes. Duke përjashtuar nga
koncepti i të nxënit, ndryshimet e përkohshëm të sjelljes, faktorë të tillë si
droga, alkooli dhe lodhja, nuk i përfshijmë te të nxënit, sepse ato janë
ndryshime të përkohshme dhe kur shmangen burimet që kanë shkaktuar këtë apo atë
deviancë, sjellja kthehet përsëri te forma e saj origjinale dhe në këto raste
themi se individi është rehabilituar. Është rasti të bëjmë kujdes për të mos
ngatërruar konceptet “ndryshim i qëndrueshëm” me “ndryshim i përhershëm”. Të
nxënit vërtet është i qëndrueshëm, por ai nuk mund të jetë i përhershëm, pasi
ndodh edhe harresa. Të nxënit i reziston harresës për një kohë të gjatë duke u
ndeshur me të. Sa më aktiv të jetë aq më gjatë i reziston dhe sa më pasiv të
jetë, aq më e mundshme është fshirja e tij. Ky klasifikim është i diskutueshëm,
por shumica e njerëzve pranojnë se ndryshimet kohëshkurtër nuk kategorizohen te
të nxënit.
Kriteri i
tretë është se të nxënit
ndodh përmes praktikës dhe formave të tjera të
eksperiencave. Ky kriter e përjashton ndryshimin e sjelljes që vjen si tendencë
e lindur, prej natyrës gjenetike të trashëguar, siç janë: ndryshimet që vijnë
me rritjen e moshës tek fëmijët, nevojat biologjike,etj. Megjithatë dallimi
midis trashëgimisë dhe të nxënit shpesh nuk eshte “clear – cat”, i qartë.
Njerëzit mund të jenë të predispozuar të veprojnë në mënyrat e dhëna, por
zhvillimi aktual i sjelljes së dhëne varet prej bashkëveprimit me të tjerët.
Fëmijët nuk e mësojnë gjuhën me veten e tyre, por më tepër nëpërmjet
ndërveprimeve dhe mesimdhenies. (Lenneberg,. 1967) Në linjë të njëjtë, me
zhvillimin normal, fëmijët zvarriten dhe ngrihen në këmbë, por ambienti mund të
ndikojë në normalitetin e zhvillimit të kësaj sjelljeje.
Në se një fëmijë pengohet me forcë në lëvizjet e tij motoriket, ai nuk do të zhvillohen normalisht dhe gjatë
viteve të mëpasme, ai do të ketë probleme me ecjen dhe reflekset lëvizore.
Teorite e te nxenit rezultat i kerkimev studimore: Funksionet
e teorise
Nje teori eshte nje baze shkencore per te shpjeguar nje fenomen te
shtruar per diskutim.
1
Nje
teori shpjegon dhe parashikon sjelljen
2
Nje
teori kurrë nuk themelohet mbi dyshime
3
Nje
teori mund te modifikohet
4
Një
teori përgatit një shpjegim të përgjithshëm për vëzhgimet e bëra në kohë.
Te nxënit kërkon
Paradigmat. Shembullin
Nr
|
TIPI i kërkimit
|
VECORITE e
kerikimit
|
1
|
Korelativ/Sasior
|
Ekzaminon
marredheniet midis variableve
|
2
|
Eksperimental
|
Nje ose me shume
variable jane alternuar dhe ndikuar nga variable te tjere jane vleresuar.
|
3
|
Kualitativ/
Cilësor
|
Perqendrohet me
pershkrimin e ngjarjes dhe interpretimin e kuptimit.
|
4
|
Laboratorik
|
Projekti
kushtezohet ne nje kuader te kontrolluar
|
5
|
Fushe/ Terren/ Natyral
|
Projekti
kushtezon ne nje kuader natyral (shkolle, shtepi, pune)
|